Tramhuisjes en Bushokjes (2)
De R.E.T.M. tijd; het elektrische vervolg
Voor het artikel over wachthuisjes en abri’s in de RTM-tijd klik hier. Wachthuisjes RTM
Voor het artikel over wachthuisjes en abri in de RET-tijd klik hier. Wachthuisjes RET
Het Tramhuys
De officiële overgang van de RTM naar de RETM per 7 april 1904 en resulterend in de opening van de eerste elektrische tramlijn op 18 september 1905, kenmerkt ook een vernieuwing van wachtruimtes voor de passagiers. Niet op stel en sprong, maar de eerste aanpassing van het geheel was wel een bijzondere en daarom een aparte bespreking waard; één van de oudste OV-wachtkamers van Rotterdam die op 22 december 1914 op het Beursplein de allereerste verving, en nog steeds bestaat. Niet meer als echte wachtruimte, maar wel als ruimte waar tijdens het wachten ook een drankje kan worden gedronken. Op de hoek van de Mauritssingel en het Eendrachtsplein, het Hermesplantsoen, is het tegenwoordig ingericht als koffiezaak.
Het gietijzeren gebouwtje heeft dan ook een roerige geschiedenis achter de rug.
Het werd in 1914 gebouwd door smederij Bettenhausen en aanvankelijk geplaatst op het Beursplein om onderdak te bieden aan trampassagiers en wisseljongens. Het zou nog viermaal van plaats wisselen.
In 1940, net na het bombardement kreeg het noodgedwongen, een andere bestemming. De gemeentelijke technische dienst, druk bezig met de wederopbouw, nam het in gebruik als meldplaats voor de puinruimploegen. Wanneer na een half jaar die werkzaamheden zijn afgerond neemt de Dienst Wederopbouw Rotterdam (DIWERO) het in gebruik en krijgt de naam Diwerogebouwtje.
Doch deze dienst krijgt aan de Veemarkt een nieuw onderkomen en omdat de sporensituatie aan het Beursplein geheel op de schop gaat, wordt het 50 ton wegende ‘Oude Tramhuis’ op 26 februari 1943 op rollen verplaatst naar de Coolsingel ter hoogte van de Spinhuisstraat, waar nu het Beursplein met de Koopgoot gelegen is en komt het weer ter beschikking van de RET
Wel is er tijdelijk inwoning van de V.V.V. die echter korte tijd later aan de westkant van de Coolsingel een eigen kantoor krijgt.
De wachtruimte in het RET Tramhuis, de Centrale Post, op het Beursplein, 1938
De tweede verhuizing werd veroorzaakt door het bouwen van het winkelpand van C&A. Op 6 februari 1952 werd het weer opgevijzeld en over de Coolsingel verrold naar de zuidzijde van het Weena halverwege het Hofplein en de toegang tot de nieuwe Lijnbaan.
De op 1 augustus 1946 gestarte wederopbouwritten, oorspronkelijk vanaf de Rochussenstraat, kregen al snel hun vertrekpunt bij het oude Tramhuis aan de Coolsingel. Ook dat vertrekpunt werd samen met de verplaatsing van het Tramhuis gewijzigd in het Weena, waar het tot 1961 de functie van wachtruimte, gecombineerd met RET verkoopkantoor (net als aan de Coolsingel) zou vervullen.
In 1961 verhuisde het gebouwtje voor de derde keer, nu naar het Kruisplein waar door de sloop van de noodbioscoop Lutusca ruimte was verkregen om de trams op die plek te laten rijden. Aan de westzijde van het plein werd het in gebruik genomen als Centraalpost.
De animo voor de rondritten was inmiddels sterk teruggelopen en waar eerst soms wel dertig bussen voor deze activiteit nodig waren, zijn het er dan nog maar enkele.
Na de verplaatsing vanaf het Beursplein was het tramhuisje te vinden op de Coolsingel, 1947
Het zou niet zo lang op die plaats blijven. De metro werd in 1968 in gebruik genomen en op het Stationsplein werd in 1969 een nieuwe Centrale Post ingericht waarvandaan ook de rondritbussen een nieuw vertrekpunt kregen. Het oude Tramhuis werd verkocht en bij een smederij in Ommoord geheel gerestaureerd. De vierde verhuizing was een feit.
Na de restauratie is het geplaatst op het Hermesplantsoen langs de Mauritsweg bij het Eendrachtsplein waar het als koffiezaak in 1971 en later als Kebab-café op de vijfde locatie in gebruik is genomen. Begin 2023 is het Tramhuis aangekocht door Stadsherstel Historisch Rotterdam NV die het met name aan de binnenzijde in de oorspronkelijke staat wil terugbrengen.
Na de verhuizing vanaf de Coolsingel werd het tramhuisje een bekende plaats waarvandaan de Wederopbouwritten vertrokken (Foto: Dick de Haan)
De foto’s van de Centrale Post op de diverse locaties:
Nog meer wachtgelegenheden
Maar de geschiedenis van het Oude Tramhuis staat niet op zich.
De hoeveelheid door de RTM overgedragen wachthuisjes was beperkt, zoals wij in het eerste deel van dit artikel konden lezen.
Het Beursplein, Van Hogendorpsplein, Prins Hendrikkade, Oostplein en Stationsplein alsmede de wachthuisjes van de stoomtram aan de Van Oldenbarneveltstraat en op de Koemarkt.
Tevens was er nog het huisje van de Schielandse Tramweg Maatschappij op het Hofplein.
Geleidelijk aan werden meer, maar wel aanzienlijk kleinere wachthuisjes is gebruik genomen. De RETM deelde de Gemeenteraad dan ook mede dat er 7 nieuwe wachthuisjes geplaatst zouden worden.
Als eerste werd op 10 maart 1908 werd een huisje geplaatst op het Hofplein op, 16 maart 1909 gevolgd door een tweede huisje bij de Schiebrug.
Het oude huisje op het Hofplein met op de achtergrond motorrijtuig 34 van lijn 6, 1906
Eind 1912 werd het oudste huisje op het Hofplein weggehaald en op 26 februari 1913 vervanging door een geheel nieuw type met veel glas en ijzer, in tegenstelling tot de tot nu toe gebezigde houten exemplaren.
Wellicht was dat model het gevolg van een in 1912 uitgeschreven wedstrijd voor het ontwerp van een nieuw wachthuisje waarbij de heer B. Bouwman uit 12 inzendingen op 14 december 1912 de eerste prijs ontving.
26-2-1913 Rotterdamsch Nieuwsblad, Hofplein, oud en nieuw tramhuisje, wachthuisje
Het oude huisje van het Hofplein werd na een grondige renovatie op 27 oktober 1913 geplaatst aan de Wilhelminakade waar het veer vanaf de Parkkade de reizigers een overstap bood op de per 13 april 1908 ingestelde lijn 9 die naar de Vlaskade in Charlois reed.
Met het verleggen van de sporen op het Oostplein, na de sloop van de restanten van de oude Oostpoort verdween het oude huisje op de hoek bij de Admiraliteitskade om in 1916 plaats te maken voor een nieuw huisje. Bij een latere verplaatsing naar de hoek bij de Marinierskazerne werd er tevens een abri bij geplaatst.
In 1913 volgde tevens de ingebruikstelling van nieuwe wachthuisjes op de Goudse Singel bij de Hugo de Grootstraat, Station Maas, het Van Hogendorpsplein (ter vervanging van het bestaande) en het Westplein.
Het wachthuis op de Goudschesingel, hoek Hugo de Grootstraat, motorrijtuig 56, lijn 5, 1914
Dan wordt het in verband met de materiaalschaarste rond de Eerste Wereldoorlog stil.
Toch wordt in oktober 1915 nog een tramhuisje neergezet op het Middensteiger bij het Moriaansplein. Eerst in 1918 wordt het bij het Maasstation geplaatste houten huisje vervangen door een nieuw model zoals eerder op het Hofplein werd neergezet en ook aan het Lisplein verschijnt een huisje in verband met de indienststelling van lijn 11.
In de volksmond het Moriaansplein, maar officieel het wachthuisje aan het Middensteiger, 1920
Over het huisje aan het Moriaansplein zoals het in de volksmond wordt genoemd, komen meerdere klachten. Het zou worden gebruikt als ontluizingsinrichting, als slaapplaats en als vergaderlokaal. Daar moet iets aan gedaan worden!
Het op talloze foto’s voorkomende tramhuisje op de Goudschesingel bij de Jonker Fransstraat, 1916
15 jaar na de komst van de elektrische tram hebben de passagiers de beschikking over wachthuisjes op de volgende plaatsen:
Beursplein
Goudsesingel (Hugo de Grootstraat)
Goudsesingel (Jonker Fransstraat)
Hofplein
Koemarkt
Lisplein
Mauritsweg
Middensteiger
Oostplein
Prins Hendrikkade
Slagveld
Station Maas
Stationsplein
Van Hogendorpsplein
Westplein
Wilhelminakade
Motorrijtuigen 65 en 69 van lijn 9 en 13, op de Wilhelminakade, 1924
In de zomer van 1920 wordt het huisje aan het Van Hogendorpsplein in verband met een nieuwe verkeersregeling en aanpassing van de straat, weggehaald. Een nieuw huisje werd daarvoor in de plaats neergezet op de Coolsingel voor het gemeenteziekenhuis.
In 1921 worden wachthuisjes geplaatst op het Lisplein (die in 1924 weer werd verwijderd), de Wetzeedijk bij de Pieter de Hoochweg en op de Schiedamseweg bij de Hooge Boomen, in 1922 op het Slagveld, de Groene Hilledijk bij de Randweg, de Schiedamseweg bij de Schans (weer verwijderd in 1924), de Vlaskade bij de Grondherenstraat en op de Nieuwe Binnenweg bij de Rochussenstraat. Het huisje van de paardentram naar Hillegersberg dat aan de Schiekade bij het Hofplein stond werd verwijderd en kreeg een nuttig gebruik op het terrein van de remise Delfshaven.
Motorrijtuig 57, lijn 9, aan het eindunt Grientweg, 1925
Uitvoering
Waar in aanvang de wachthuisjes in hout werden opgetrokken kregen zij bij de RETM al een wat meer permanent karakter.
Vanaf 1905 eerst met alleen ramen in de zijkanten en boven op het dak in grote letters R.E.T.M. maar al spoedig werd gekozen voor een meer open type gebruikt dat rondom beglazing had.
In Schiedam op de Koemarkt stond overigens een groter wachthuis met eveneens op het dak grote R.E.T.M. letters. Daarin kon niet alleen worden gewacht, ook was er ruimte voor de verkoop van kaartjes maar ook voor frisdranken en ijs, een optie waarvoor men ook, zij het beperkter, had gekozen aan het Hofplein.
Daarnaast ontstonden twee types; één uitsluitend ingericht als wachtruimte en één waarbij, naast een wat beperktere wachtruimte, plaats was voor een zogeheten dienstlokaal. Het personeel had daar gelegenheid om een kop koffie of maaltijd te nuttigen en wat administratie te kunnen doen.
Vanaf 1916 werden enkele, op locaties waar een langer oponthoud was voorzien zoals bij bruggen, ook voorzien van een toilet. De huisjes aan de Koemarkt en het Beursplein beschikten daar reeds over. Die op het Stationsplein, het Oostplein en de Prins Hendrikkade werden daar wat later van voorzien.
Motorrijtuig 123, lijn 10 op het Stationsplein. In het midden het modernere grotere huisje, 1939,
Locaties
Rond de overgang van RETM naar RET vindt een verdere uitbreiding plaats, die niet in de laatste plaats te maken had met de voorgenomen invoering van de bus als vervoermiddel.
In 1926 zagen de Claes de Vrieselaan, de ‘s-Gravendijkwal en het Havenspoor (bij het Marconiplein) een wachthuisje verschijnen. Dat bij het Lage Erf werd verwijderd en kreeg een plaats op de 2de Rosestraat.
In 1927 is het dan de beurt aan Overschie waar in verband met de komst van de bus in de Martinus Dorpiusstraat, de Rotterdamse Rijweg en de Schielaan huisjes worden geplaatst. Ook op de Putselaan (bij de graansilo), de Wolphaertsbocht en de Oranjeboomstraat bij de Nassaukade worden huisjes geplaatst. En met de komst van de bus is ook het tijdperk van het “Bushokje” aangebroken.
Voor foto’s van de halteplaatsen met de straatnamen A-C klik hier.
Voor foto’s van de halteplaatsen met de straatnamen D-H klik hier.
Voor foto’s van de halteplaatsen met de straatnamen I-M klik hier.
Voor foto’s van de halteplaatsen met de straatnamen N-R klik hier.
Voor foto’s van de halteplaatsen met de straatnamen S-T klik hier.
Voor foto’s van de halteplaatsen met de straatnamen U-Z klik hier.
Voor het artikel over wachthuisjes en abri’s in de RTM-tijd klik hier.
Voor het artikel over wachthuisjes en abri’s in de RET-tijd klik hier.